Kategoria: Komunikaty Biura Prezydenta

Rocznica wyzwolenia

Dziś mija 59 rocznica wyzwolenia Nowego Sącza spod okupacji hitlerowskiej. Niektórzy historycy przesuwają tę datę na dzień 20 stycznia, bo dopiero wtedy całe miasto oczyszczone zostało z wojsk niemieckich i do Sącz wkroczyły oddziały 38 Armii gen. płk. Kiryła Moskalenki, wchodzącej w skład 4 Frontu Ukraińskiego gen. armii Iwana Pietrowa.



Ofensywa spod Jasła rozpoczęła się 15 stycznia 1945 rano po trwającym przeszło godzinę przygotowaniu artyleryjskim na silne umocnienia obronne armii niemieckiej. 16 stycznia zajęte zostało Jasło i Biecz, 17 stycznia - Gorlice, Zakliczyn, Wojnarowa, 18 stycznia - pierwsze oddziały sowieckie dotarły do Dunajca od strony Kurowa, zdobywając most, którego Niemcy nie zdążyli wysadzić (za wykazaną wówczas odwagę, pomysłowość i skuteczne działanie dowódca plutonu st. lejtn. Iwan Czupiłko otrzymał tytuł Bohatera Związku Radzieckiego). Most umożliwił szybkie sforsowanie rzeki, pościg na południe i zachód. Rosjanie (894 pp) odcięli Niemcom drogę odwrotu.
Inne oddziały 31 brygady pancernej, po ciężkiej walce z broniącym się na ufortyfikowanych wzgórzach 11 korpusem SS, wieczorem 18 stycznia podeszły na płn. i płn.-wsch. skraj miasta, w którym okupant zgromadził ogromne zapasy materiałów wybuchowych w celu wysadzenia centrum. Część materiałów (13 wagonów) zmagazynowano w podziemiach zamku.
18 stycznia (czwartek) 1945 o godz. 5.20 podłożona w zamku przez partyzantów BCh angielska mina zegarowa wywołała silny wybuch; zamek (wraz z arsenałem i załogą) i jego otoczenie legły w gruzach. Wkrótce po wybuchu Niemcy wysadzili mosty kolejowy i drogowy na Dunajcu.
19 stycznia 1945 r. 31 bryg. panc. toczyła dalsze walki o północny skraj miasta. Inne oddziały 38 Armii dotarły w pościgu za nieprzyjacielem do Limanowej, Pisarzowej i Tymbarku, wyzwoliły też Grybów (19 stycznia). W walkach o Nowy Sącz brały udział pułki 76 Perekopskiej Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej, dowodzonej przez płk. Fiodora Bolbata. Po trzech dniach walk (17-20 stycznia) miasto zostało wyzwolone od niemieckich okupantów, którzy wycofali się w kierunku St. Sącza, Podegrodzia i dalej za Krościenko.
Wieczorem 20 stycznia 1945 dla uczczenia tego sukcesu 4 Frontu Ukraińskiego w Moskwie oddano 20 salw artyleryjskich, a Nowy Sącz został wymieniony w komunikacie wojennym. W ciągu 6 dni działań zaczepnych front przesunął się na zachód o prawie 100 km. W dniach wyzwolenia od bomb sowieckich i niemieckich zginęło kilkudziesięciu sądeczan, m.in. Helena Mrówka oraz Halina Szurmiakowa - harcerka, uczestniczka tajnego nauczania podczas okupacji (napisano o niej książkę „Taterniczka ducha”).
Na płd. od N. Sącza oddziały 52 korpusu nie nadążały za prawym skrzydłem 38 Armii z powodu utrudnień terenowych (góry Beskidu Sądeckiego, brak dróg, duże obszary leśne). Ponadto uwikłały się w ciężkie walki sąsiada po lewej stronie - 1 Armii Gwardii gen. płk. Andrieja Greczki na terenie Słowacji. Dowództwo IV Frontu skierowało żołnierzy Greczki na polską, płn., stronę Karpat w kierunku Krynica - Krościenko - N. Targ - Żywiec. 20 stycznia oddziały 1 Armii Gwardii przekroczyły Przełęcz Tylicką, zajmując Tylicz i Krynicę (21 stycznia), Muszynę (22 stycznia), Piwniczną, Żegiestów i St. Sącz (23 stycznia). Walki z Sądecczyzny przeniosły się na Podhale i Żywiecczyznę. Komendantem wojennym miasta został płk Nagatkin.
W bojach o wyzwolenie Sądecczyzny poległo 736 żołnierzy rosyjskich (spoczywają w zbiorowych mogiłach na cmentarzu komun. przy ul. Rejtana).
Sądeczanie przystąpili do odbudowy miasta i regionu ze zniszczeń wojennych.
Nowy Sącz należał do najbardziej zniszczonych miast Małopolski: obiekty mieszkalne, użyteczności publicznej i przemysłowe zostały w 60 proc. zniszczone i zdewastowane. Niemcy zamordowali 958 osób, do obozów śmierci wywieźli 2,5 tys. osób, zamęczyli 1090 Żydów sądeckich, a w obozach stracili 11,5 tys.
20 stycznia 1945 r. skończyła się 65-miesięczna okupacja: okres egzekucji ulicznych, wywózek do obozów koncentracyjnych i na roboty do Niemiec, zakazu nauczania w szkole języka polskiego, geografii i historii ojczystej, napisów „Nur für Deutsche”.
Pierwszym prezydentem Nowego Sącza po wyzwoleniu został przedwojenny włodarz miasta Roman Sichrawa.

Na zdjęciach:
1. Ruiny zamku sądeckiego wysadzonego przez polskich partyzantów w przeddzień wyzwolenia Nowego Sącza.
2. "Biuletyn Infromacyjny Ziemi Sądeckiej" – pierwsze pismo w powojennym Nowym Sączu donosiło przede wszystkim o trwających działaniach wojenych przeciwko Niemcom.

Źródło: "Encyklopedia Sądecka"

Autor: -
Dodano: 2004-01-19 00:00:00