Prezentujemy kolejny film z cyklu krótkometrażowych impresji filmowych, realizowanych w ramach projektu edukacyjno-badawczo-filmowego „Pierwsi Niepodlegli”, odbywającego się w miastach, które już pod koniec października 1918 r. zrzuciły jarzmo zaborcze. Tym razem historia Stanisława Kawczaka.
Stanisław Kawczak (1892 - 1940) był przywódcą przewrotu wojskowego w Nowym Sączu z 31 X 1918, dowódcą Milicji Wojskowej, która rozbrajała Austriaków w tym mieście i okolicy, autorem inspirujących wspomnień pt. "Milknące echa". Stanisław Kawczak zginął zamordowany przez NKWD w Charkowie.
Od stycznia 1919 r. dowodził na froncie ukraińskim batalionem 5. pp Legionów a od marca tegoż roku batalionem 6. pp Legionów. W lipcu 1920 r. awansował na majora i został dowódcą batalionu 201. pułku piechoty Armii Ochotniczej na froncie bolszewickim. W sierpniu 1920 został ciężko ranny i do maja 1921 r. przebywał w szpitalu. Powrócił do służby i objął dowództwo batalionu zapasowego 4. pułku piechoty Legionów w Kielcach. Ze względu na pogarszający się stan zdrowia odkomenderowany w styczniu 1924 r. do Powiatowej Komendy Uzupełnień w Kielcach, a następnie ponownie na leczenie. W styczniu 1925 r. przeszedł w stan spoczynku. Zamieszkał w Płocku. Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych. Upamiętniony na tablicy w kościele św. Kazimierza w Nowym Sączu. Brat stryjeczny generała Leopolda Okulickiego, ostatniego komendanta Armii Krajowej.
Biogram Stanisława Kawczaka powstał na podstawie opracowania Jerzego Gizy. Jednym z partnerów projektu „Pierwsi Niepodlegli” jest miasto Nowy Sącz.
***
Stanisław Kawczak - (ur. 3 kwietnia 1892 r. w Zwardoniu, zam. w 1940 r. w Charkowie). Adwokat, kapitan rezerwy Wojska Polskiego. Absolwent I Gimnazjum w Nowym Sączu. Członek konspiracyjnej organizacji uczniowskiej „Związek Jastrzębi”, a od 1911 r. Związku Walki Czynnej. Podjął studia na Wydziale Prawa UJ (1911-1913), które kontynuował i zakończył doktoratem w latach 1918-1919.
Podczas I wojny światowej służył w 20. (galicyjskim) pułku piechoty. Od 1917 r. działał w antyaustriackiej konspiracji wojskowej, był współzałożycielem i członkiem władz konspiracyjnej organizacji niepodległościowej „Wolność”, dowódcą przewrotu wojskowego w Nowym Sączu 31 października 1918 r. i utworzonej tam kompanii Milicji Wojskowej.
W Wojsku Polskim działał w 1. Pułku Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu (listopad 1918 r. - listopad 1919 r., w tym na froncie czeskim i ukraińskim).
W latach 1926 – 1939 pracował jako adwokat w Warszawie. Był Prezesem Związku Podhalan. W Związku Organizacji „Wolność”i Uczestników Walk o Niepodległość w Formacjach Byłej Armii Austriackiej pełnił funkcję członka zarządu i sekretarza Komisji Historyczno-Odznaczeniowej (1937-1939). Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. walczył m.in. w obronie Brześcia nad Bugiem. Dostał się do niewoli sowieckiej. Był jeńcem obozu w Starobielsku. Został zamordowany przez NKWD. Odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości. Napisał książkę pt. „Milknące echa - wspomnienia z wojny 1914-1920”.
Biogram Stanisława Kawczaka na podstawie opracowania Jerzego Gizy „Organizacja WOLNOŚĆ 1918. Konspiracja niepodległościowa w C.K. armii podczas I wojny światowej”.
Tekst i film powstały w ramach projektu edukacyjno-badawczo-filmowego „Pierwsi Niepodlegli” zrealizowanego przy wsparciu finansowym Miasta Nowego Sącza.
***
„Pierwsi Niepodlegli” to makroregionalny, dwuletni (2017-2018) projekt badawczo-edukacyjno-filmowy, mający na celu skuteczne przywrócenie wspólnocie narodowej pamięci o serii niesłusznie zapomnianych, zwycięskich zrywów niepodległościowych w ówczesnej Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, dzięki którym polskie instytucje przejęły tutaj pełną władzę z rąk zaborców jako pierwsze w całym kraju, kilkanaście dni wcześniej niż w Warszawie. To właśnie obszar między Cieszynem a Sanokiem był bowiem pierwszym realnie niepodległym regionem obszarem w odradzającej się, po okresie zaborów, Rzeczpospolitej.
Wydarzenia z października 1918 r. są jednak wciąż szerzej nieznane naszym rodakom. Tymczasem pozostają do dziś wzorcowym przykładem obywatelskiej aktywności i szlachetnej współpracy ponad podziałami – nie powiodłyby się bez współdziałania na co dzień wręcz wrogo się traktujących środowisk i stronnictw, a także bez ich kooperacji w skali całego makroregionu. Te wspólnie podjęte na rzecz Ojczyzny wysiłki najlepiej ilustruje fakt, że np. sporą część wyzwolicieli Tarnowa stanowili… sądeczanie, a na czele przewrotu wojskowego w Krakowie stanęli tarnowianie. Nawiązując do tych faktów, inicjatorzy projektu chcą wspomóc integrację wewnętrzną i zewnętrzną uczestniczących w nim wspólnot lokalnych oraz wzmocnić – wokół chlubnych wydarzeń historycznych – ich wspólną, regionalną i ogólnonarodową tożsamość.
Ożywiając pamięć o pionierskich zasługach dla Niepodległej, organizatorzy chcą przypomnieć także, że nasz region pozostawał najdłużej zniewoloną częścią Polski. Został też najbardziej doświadczony w trakcie I wojny światowej.
W szczególny sposób projekt adresowany jest do społeczności następujących miast/ subregionów Małopolski: Cieszyna, Krakowa, Nowego Sącza, Rzeszowa, Tarnowa, Wadowic i Zakopanego/Nowego Targu a także Bochni, czy Sanoka, czyli do wszystkich ośrodków, które już 31 października 1918 r. lub dnia następnego realnie wybiły się na niepodległość.
W następnej kolejności projekt kierowany jest także do mieszkańców innych miejscowości Małopolski, Śląska Cieszyńskiego i Podkarpacia, które odzyskiwały wolność w pierwszych dniach pamiętnego listopada 1918 r.
