Prezydent Nowego Sącza Ryszard Nowak uczestniczył w uroczystościach ku pamięci cadyka Sącza – rabina Chaima Halberstama, założyciela dynastii Sanz i rabina w latach 1835- 1876. Uroczystości z udziałem około 100 przedstawicieli potomków Diwrej Chaima rozpoczęły modlitwy w synagodze i nabożeństwo w intencji cadyka. Następnie Dawid Singer powitał prezydenta i podziękował za możliwość zorganizowania wszystkich uroczystości. Prezydent podkreślił jak ważną rolę w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym Nowego Sącza odgrywało społeczeństwo żydowskie. „Serdecznie witam w naszym mieście, które od pięciu wieków jest na trwałe związane z narodem żydowskim. Dla środowisk chasydzkich rozrzuconych po świecie Nowy Sącz - jest świętym miastem. Naszym obowiązkiem jest zachowanie tej tradycji i pamięci. Przez te lata dbaliśmy o to miejsce i mam nadzieję, że synagoga wróci do was jako dom modlitwy. Dzisiaj przybywając do Nowego Sącza, przywróciliście pamięć o przodkach, a nam o tym, że jesteście częścią historii tego miasta. Czujecie się jak u siebie w domu” - powiedział prezydent. Po porannych modlitwach w synagodze, chasydzi przeszli na cmentarz żydowski, gdzie w kaplicy Ohel uczestniczyli w dalszych obrzędach.
„Kadry z żydowskiej przeszłości Nowego Sącza” Elżbiety Długosz, wydane przez Muzeum Okręgowe, jest kolejnym dowodem na przełamywanie swoistego tabu, jakie otaczało historię sądeckich Żydów i ich znaczenia dla miasta do II wojny światowej. Wiedza o nich kończy się w zasadzie na dawnej synagodze o czym przypomina nazwa galerii Muzeum Okręgowego i kirkucie, ale ochel cadyka Chaima Halberstama w żydowskiej nekropolii, wspomnienie szpitala żydowskiego (budynek przy ul. Kraszewskiego zachował się do dzisiaj), to wiedza dostępna już tylko stosunkowo małej grupie. Jeszcze większe zdziwienie i zaskoczenie pomieszane z niedowierzaniem, budzi wiadomość, że dla chasydów Nowy Sącz jest miastem świętym, do którego pielgrzymują w rocznicę śmierci Chaima Halberstama. Nieco bogatsza jest wiedza o holokauście i martyrologii sądeckich Żydów w czasie II wojny światowej. Z dziesięciotysięcznej diaspory w roku 1939 (jedna trzecia mieszkańców miasta) ocalało kilkuset.
Starozakonni, zwłaszcza ortodoksyjni w charakterystycznych kapeluszach, pończochach z brodami i pejsami wciąż jeszcze budzą na sądeckiej ulicy zainteresowanie.
Przesłanki powstania tej publikacji celnie ujęła autorka – Elżbieta Długosz:
„Zapomnienie jest powtórnym unicestwieniem. Dlatego też idea wydobycia żydowskiego Nowego Sącza z niepamięci przyświecała tym wszystkim, którzy pisali wspomnienia, opracowywali naukowo zagadnienia historyczne, troszczyli się o materialne ślady bytności Żydów. Niech powyższe migawkowe ujęcie i rzut oka na żydowską przeszłość Nowego Sącza spełni tę samą rolę i wzbudzi refleksję prowadzącą do wniosku, że odmienność i różnorodność w kulturze wzbogaca nas i uczy lepiej rozumieć świat.”
Wzbogacajmy się uczmy się rozumieć świat również z i dzięki omawianej publikacji.
Autorka zaczyna ab ovo, czyli od pojawienia się Żydów w mieście nad Dunajcem i Kamienicą. Stało się to za sprawą starosty Aleksandra Michała Lubomirskiego, który chciał ożywić miasto, bowiem podobnie jak Rzeczpospolitą, także i je dotknęły w XVII wieku wojny, głód i pomory. Na jego prośbę król Michał Korybut Wiśniowiecki zgodził się na osiedlenie Żydów w grodzie nad Dunajcem i Kamienicą. A tych sprowadził głównie z Wiśnicza, będące go własnością rodziny Lubomirskich.
Najwięcej miejsca w omawianej publikacji – co zrozumiałe – zajmują: miejska synagoga oraz cadyk Chaim ben Lejbisz Halberstam.
Szncer Szul była sercem żydowskiej dzielnicy Nowego Sącza. Miejscem modlitwy i najważniejszych uroczystości. Tu przedstawiciele gminy żydowskiej witali i podejmowali w 1928 r. prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego podczas wizyty w mieście nad Dunajcem i Kamienicą.
Urodzony w
1793 r. w
Tarnogrodzie Chaim Halberstam, założyciel chasydzkiej dynastii
Sanz, protoplasta dynastii
Bobow,
Gribow,
Gorlic,
Klausenberg i
Żmigrod zmarł w Nowym Sączu „25 dnia żydowskiego miesiąca Nisan, trzy dni po święcie Pesach” (
19 kwietnia 1876 r.). W chasydzkiej tradycji jest mężem świętym. Rabinem w Nowym Sączu został w
1830 roku i pełnił tę funkcję do końca życia. Założył
jesziwę - jedną z głównych uczelni talmudycznych
Galicji. Swoje nauki zawarł w cyklu
Diwrej Chaim (
Słowa Chaima - hebr.), w którym zawarł przepisy z zakresu prawa rozwodowego i czystości rytualnej, responsy
talmudyczne oraz zbiór
kazań.
Autentyczności opowieści Elżbiety Długosz o życiu w „sztetł” (miasteczku żydowskim) wyraźnie różnym od pozostałych części miasta i świecie, którego już nie ma, przydają celnie dobrane cytaty z reportaży Zofii Nałkowskiej i wspomnień Albina Kaca.
Ciekawy jest również kilkustronicowy rozdział o asymilacji Żydów, a także sygnalne przedstawienie kilku nietuzinkowych postaci wywodzących swoje korzenie właśnie z Nowego Sącza. Bodaj najbardziej znane współcześnie są: Zofia Ameisenowa (1897-1967) związana z Biblioteką Jagiellońską, która przekazała w testamencie odziedziczoną po ojcu kamienicę przyl. Jagiellońskiej Uniwersytetowi Jagiellońskiemu oraz Pinkas Rosengarten - rabin wojskowy w armii gen. Andersa.
Niewielka książeczka Elżbiety Długosz ma jeszcze ten walor, że w sposób bardzo interesujący i przystępny przybliża nam świat sądeckich Żydów, świat który zachował się na stosunkowo nielicznych fotografiach, kartach książek – w większości wydanych w Izraelu i w pamięci sądeckich Żydów, których wojenne losy rzuciły w większości pod Górę Synaj, a z roku na rok ubywa.
