Pomniki sądeckie

Pomniki w Nowym Sączu stawiane były i są z szacunku do znanych postaci, upamiętniają ważne wydarzenia historyczne. Zabudowują przestrzeń miasta, dają okazję sądeczanom do wyczytywania w nich różnych treści, pozwalają na wiele odmiennych sposobów poznawać naszą tożsamość. Sądeckie pomniki to rodzaj nawigacji - oprowadzają po wątkach, rozjaśniają historię, zbliżają ludzi z teraźniejszości do ludzi z przeszłości.

	Głaz Ku czci ofiar hitlerowskiego terroru - miejsce pamięci ofiar egzekucji sądeczan, przy linii kolejowej Nowy Sącz - Chabówka, naprzeciw więzienia. Było to pierwsze miejsce rozstrzeliwań mieszkańców Nowego Sącza.
	Głaz Ku czci sybiraków - wzniesiony w 1993 r., miejsce pamięci narodowej na cmentarzu komunalnym symbolizujące kaźń Polaków na „nieludzkiej ziemi”.
	Obelisk Państwa Podziemnego - odsłonięty 8 maja 2007 r. w 62. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem przez wiceprezydent Bożenę Jawor na placu przed najdłuższym sądeckim blokiem, czyli popularnym "Pekinem", przy ul. Batorego. Wzniesiony z inicjatywy miejskiego koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych. Kamień nieodpłatnie przekazała szkoła im. Kurierów Sądeckich z Poręby Małej. Metalowy odlew wykonano w firmie Newag.
	W krajobraz miasta wrosła od 55 lat *Pieta Sądecka*, pomnik - mauzoleum w alei zasłużonych na Starym Cmentarzu: matka opłakująca śmierć niewinnie pomordowanych. Rzeźba jest udana i przejmująca. Monument wzniesiono ku czci i wiecznej pamięci ofiar terroru hitlerowskiego, wg projektu znanej lwowskiej (zamieszkałej po wojnie w Krakowie) rzeźbiarki Janiny Reichert-Toth i jej męża Fryderyka Totha. Uroczystość odsłonięcia odbyła się 3 października 1954 r.
	Obelisk Sybiraków - przy ul. Tarnowskiej, obok Mostu im. Sybiraków na rzece Kamienicy; odsłonięty 17 września 2005 r., obelisk poświęcił kapelan kombatantów ks. prałat Stanisław Czachor, a odsłonili go wiceprezydent Stanisław Kaim i prezes nowosądeckiego oddziału Związku Sybiraków, Kazimierz Korczyński. Na pomniku znajduje się napis: "W hołdzie zamęczonym i pomordowanym na Syberii - Sądeczanie. 17 września 2005 r."
	Pomnik Ofiar Faszyzmu - miejsce pamięci narodowej przy ul. Krańcowej w Nowym Sączu, nad rzeką Kamienicą. Kilkunastometrowy pomnik wg projektu Eugeniusza Miśkowca, postawiono dla upamiętnienia egzekucji w tym miejscu, do której doszło 13 stycznia 1944 roku, 13 więźniów. Był to odwet gestapo za zlikwidowanie wyrokiem Sądu Polski Podziemnej jednego z sądeckich konfidentów. Pomnik został odsłonięty 12 października 1978 r. W 1997 r. staraniem Związku Kombatantów RP na pomniku został umieszczony orzeł i krzyż.
	Pomnik gen. Józefa Kustronia - przed Zespołem Szkół Elektryczno-Mechanicznych, ul. Limanowskiego 4. Napis: Józef Kustroń generał brygady, dowódca 21 Dywizji Piechoty Górskiej, zginął na polu chwały pod Koziejówką 16 września 1939. Fundowało społeczeństwo ziemi sądeckiej, Wojew. Rada Narodowa oraz Zarządy Wojewódzkiego i Miejskiego ZBoWiD Nowy Sącz 1985.
	Pomnik Ofiar Hitlerowskiego Terroru na Cmentarzu Żydowskim - znajdujący się przy ul. Rybackiej pomnik jest symbolem wspólnego tragicznego losu Polaków i Żydów rozstrzeliwanych na cmentarzu żydowskim, na którym łącznie zginęło 2200 Żydów i 300 Polaków.
	Pomnik Henryka Sucharskiego - al. Sucharskiego, na granitowej bryle głowa H. S. w polowej czapce wojskowej i napis: dowódca obrony Westerplatte 1-7 IX 1939 - Henryk Sucharski mjr WP. Obok Krzyż VM. Odsłonięty 6 września 1990 r. przez siostrę majora - Annę Bugajską i poświęcony przez proboszcza z parafii farnej ks. Stanisława Lisowskiego. Społecznym Komitetem Budowy Pomnika kierował Władysław Sławecki. Model pomnika wykonał Mieczysław Bogaczyk, a odlew - ZNTK.
	Pomnik z kwaterą żołnierzy z I wojny światowej - znajduje się w centralnej części kwatery pozostałej po dawnym cmentarzu wojennym w obrębie cmentarza komunalnego. Pochowani są tam żołnierze polegli w bitwach stoczonych w latach 1914-15, a w szczególności pod Limanową i Gorlicami, a także zmarli później w sądeckich szpitalach wojennych. W kwaterze w 1118 grobach pojedynczych i 4 grobach masowych pochowano żołnierzy narodowości: austriackiej, bośniackiej, czeskiej, niemieckiej, polskiej, rosyjskiej, słowackiej, ukraińskiej, węgierskiej. W latach 1994-97 pomnik poddano gruntownemu remontowi wraz z otaczającą go kolumnadą.
	Pomnik (symboliczna mogiła) Wrześniowców - na cmentarzu komunalnym, wg projektu arch. Wojciecha Szczygła, wykonała firma Kambud z Krakowa, odsłonięty 4 września 1979; antyczna trzystopniowa krepidoma wzniesiona ponad poziom terenu wraz z zespolonym z nią świerkiem symbolizuje ojczyznę, a dwa identyczne, czarne cokoły symbolizują dwie agresje w 1939 r. - z zachodu i wschodu. Orły są znakiem zwycięstwa, a znicze - wyrazem hołdu i pamięci potomnych.

Papieskie znaki

Pomnik Papieża Jana Pawła II - odsłonięty na sądeckim Rynku w Dniu Papieskim, w 27. rocznicę powołania księdza kardynała Karola Wojtyły na Tron Piotrowy, 16 października 2005 r. Pomnik odsłonili prezydent Józef Antoni Wiktor, przewodniczący RM Jacek Chronowski i Józef Koral. Poświecił ks. biskup Stanisław Budzik (obecny sekretarz generalny Episkopatu Polski). Akt erekcyjny - przy wykonanej przez orkiestrę Straży Granicznej i chóry "Glorii" Vivaldiego - podpisali: bp Stanisław Budzik, prezydent Józef Antoni Wiktor, przewodniczący Jacek Chronowski, prepozyt Bazyliki Kolegiackiej św. Małgorzaty ks. dr prałat Waldemar Durda, darczyńcy – Józef i Marian Koralowie. Spiżowy monument jest dziełem artysty rzeźbiarza - prof. Czesława Dźwigaja z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Wzniesieniem pomnika sądeczanie uczcili pamięć Wielkiego Rodaka i upamiętnili Jego bliskie związki z Nowym Sączem i Sądecczyzną. Szczytną ideę budowy pomnika i ubogacenia płyty Rynku podjęli bracia Marian i Józef Koralowie, właściciele znanej firmy KORAL, producenta lodów. Ufundowana przez darczyńców budowla została przekazane nieodpłatnie na majątek miasta. Postać papieża osadzono na cokole, opartym o dwa kręgi o średnicy 8 metrów. Na cokole widnieje napis "Nie bójcie się być świętymi". Dłonie, głowa, krzyż i pastorał papieża wychodzą z tzw. płomienia życia. Posadzkę wokół pomnika wykonano ze strzegomskich granitów, popielatych i czerwonych. Zieleń za pomnikiem uzupełniono o dekoracyjne krzewy. Autor dzieła ideę pomnika tłumaczy następująco: z kręgów, które powstają z ziemi, wyłania się postument - kamień, a z niego wynika płomień życia. Realne są tylko twarz oraz ręce Ojca Świętego. Reszta to płomień życia, który przeszedł przez kulę ziemską. Pomnik jest niczym kropla wody, która spada na tę ziemię. Kropla ożywczej rosy, która zaznacza kręgi.

Obok pomnika znajduje się również Fontanna Papieska, uruchomiona 2 kwietnia 2006 r., ufundowana również przez braci Korali.

Głaz „Skała Piotrowa” - posadowiony na sądeckich Plantach, obok „Dębu Wolności”, 16 czerwca 2005 r., w 6 rocznicę wizyty Papieża na Ziemi Sądeckiej. Napis "I jesteśmy w Sączu z powrotem..." nawiązuje do słynnej "powtórki z geografii" czyli wspomnień Jana Pawła II z wycieczek górskich i kajakowych po Ziemi Sądeckiej (stąd głaz wydobyty z Dunajca, który "widział" płynącego Karola Wojtyłę) i podkreśla, że tu – w Sączu – jesteśmy złączeni na zawsze z Największym z Polaków.

Pomniki Adama Mickiewicza

Pierwszy pomnik wieszcza stanął pośrodku plant miejskich 4 grudnia 1898 r. z okazji 100-lecia urodzin wieszcza. Wykonał go na zlecenie patriotów sądeckich art. rzeźb. Stanisław Wójcik. Monument został w nadgorliwości rozbity przez Polaka, pracownika ówczesnego Zarządu Miejskiego, w pierwszych dniach okupacji niemieckiej.
Drugi - stał od końca XIX w. w „Jordanówce” niedaleko Dunajca. Trzeci - odsłonięto u zbiegu al. Wolności z plantami na 670-lecie lokacji Nowego Sącza, 4 listopada 1962. Miała to być replika przedwojennego postumentu wykonana przez Mieczysława Bogaczyka. Władze wskazały jednak na obecnego „garbusa” prof. Jerzego Bandury, wpływowego ówczesnego prorektora ASP.
Nie tylko Bogaczyk, ale i pozostali artyści (Jerzy Bereś, Antoni Biłka i Stanisław Rzecki) startujący w tym pseudokonkursie jednoznacznie orzekli, że zwyciężyła rzeźba najsłabsza, najbrzydsza. Pomnik waży ok. 30 ton. W „Roczniku Sądeckim” t. VII (str. 474) opublikowano na ten temat kąśliwy wierszyk z Teatru Lalek:

Bez nóg, bez brzucha... o sądeckie ludy
Litości. Dodać mi wzrostu,
Niech nad waszym stanę światkiem,
Gdzie wśród dziedziny ułudy
Eksperyment tworzy cudy,
Nowości strojąc kwiatkiem,
I powiem nie soczyście, ale tak po prostu...

Gram na harmoszce mańkut leworęki
Słysząc wasze ciche jęki,
Jak bolejecie wznosząc ku mnie oczy...

Nie biadaj. A okiem słońca
Przeniknij me niezgłębione
Proporcje z końca do końca...
Chór:
Nie sięgaj, gdzie wzrok nie sięga,
Nie łam, czego dłuto nie złamie...
Przechodniu. Darmo twych gadań mitręga...
Przyzwyczają się mieszczanie.

Latem 1998 r. zmodernizowano otoczenie „Adasia” wykładając je czerwonymi płytkami i otaczając atrakcyjną zielenią (m.in. cyprysami).

	Pomnik Władysława Jagiełły - ul. Jagiellońska, na kamienicy byłej Komunalnej Kasy Oszczędności, odsłonięty w 1910, w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem. W 1939 r. na polecenie Niemców zdemontowany. Posąg pocięty na trzy części ocalił i schował głęboko w piwnicy prac. KKO Stefan Krajewski. W akcji ratowania pomnika króla brali udział także: Kazimierz Ciombor, Janina Gałaś, Józef Łazarz, Marian Serkowski, Stanisław Wilczyński, Józef Wątroba, Antoni Lessak i Bronisław Wątroba. Po wojnie pomnik powrócił na swoje miejsce (tuż po wyzwoleniu stał przez kilka dni na rynku sądeckim).
	Pomnik Stanisława Małachowskiego - popiersie z piaskowca marszałka, ostatniego starosty sądeckiego Polski przedrozbiorowej i głównego twórcy Konstytucji 3 Maja. Rzeźba z brązu, dłuta krakowskiego artysty rzeźbiarza, Zbigniewa Beca. Stanęła 10 marca 2008 r. na odnowionym Placu 3 Maja.
	Pomnik Powstańców z 1830 i 1863 - Krzyż Powstańczy, miejsce pamięci narodowej na cmentarzu komunalnym. Pierwotnie 6-metrowy krzyż odsłonięty w 50. rocznicę wybuchu powstania styczniowego z inicjatywy sądeckiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, wykonany przez Antoniego Rossmanitha. W 1936 r. wzniesiona została z bloków kamiennych półkolista otulina Krzyża Powstańczego. W 2008 r. przeprowadzono gruntowny remont pomnika.
	Pomnik Solidarności - odsłonięty na rondzie w sąsiedztwie kościoła MBN w os. Milenium 13 grudnia 2005 r. przez Andrzeja Szkaradka (lidera NSZZ Solidarność) i Jacka Chronowskiego (przewodniczącego RM). Granitowy obelisk zaprojektował arch. Andrzej Jeż na podstawie koncepcji Magdaleny Kroh i Krzysztofa Bojarczuka. Stroną wykonawczą zajęła się firma budowy dróg Włodzimierza Gryzło oraz rzemieślnicy sądeccy Janusz Kornaś i Kazimierz Markowicz (przewodniczący zarządu osiedlowego na Kaduku).
	Przystanek czasu - 5 stycznia 2001 r. obok sądeckiego ratusza stanął „Przystanek czasu” (nazwę wymyślił Andrzej Szarek). Pod kamiennym głazem zakopano beczkę, która ma zostać otwarta w 2025 r. Pomieszczono w niej wiele różności: m.in. prasę z przełomu tysiąclecia, butelkę łąckiej śliwowicy zdjęcia, kopie dokumentów miejskich, puszkę szynki firmy Konspol, a także „Encyklopedię Sądecką”.
	W osobnej kategorii pomników umieszczamy zlokalizowaną od kwietnia 2008 r. pod Basztą Kowalską rzeźbę zbrojnego rycerza wzorowaną na figurze małego – siusiającego chłopca – Manneken Pis – znajdującej się w Brukseli. Rycerzyk nawiązuje do legendy o cudownym źródełku wypływającym spod królewskiego zamku. Spod zbroi wytryska strumień wody. Dzieło, autorstwa Zbigniewa Beca, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, wywołało kontrowersyjny odbiór wśród mieszkańców miasta, ale z biegiem miesięcy stało się częstym tłem do pamiątkowych fotografii mieszkańców i turystów.
	Ostatnią nowością (z lipca 2009 r. ) rzeźby (z brązu) dwóch par tańczących dzieci w strojach lachowskich, dłuta Zbigniewa Beca. Z uwagi na inicjatora tej ozdoby rzeźby sądeczanie nazwali żartobliwie „Dziećmi Jerzego Gwiżdża”.