Gorlice
Miasto nad Ropą przy drodze z Nowego Sącza do Krosna. Niegdyś małe prowincjonalne miasteczko, obecnie jedna z najbardziej uprzemysłowionych miejscowości w Małopolsce, którą zamieszkuje ponad 32 tys. osób.
Historia miasta sięga XV w., kiedy to w 1355 r. Dziersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej na utworzenie Gorlic. Było to miasto o charakterze rzemieślniczo-handlowym, którego rozwój związany był z dogodnym położeniem przy odwiecznym "trakcie węgierskim" - przez przełęcz Małastowską, Konieczną do Bardejowa Preszova i Koszyc, a także przy szlaku podkarpackim przez Grybów do Nowego Sącza.
Miasto nad Ropą jest kolebką przemysłu naftowego. O wielowiekowych tradycjach regionu świadczą wykopaliska archeologiczne, w czasie których znaleziono m.in. monetę arabską z IX wieku.
Godne zobaczenia:
♦ Dwór Karwacjanów - znajdujący się przy ul. Karwacjanów. Wzniesiony w XVI w. przez Dziersława II Karwacjana i był pierwotnie siedzibą dziedziców grodu, później mieścił się w nim zbór ariański, a w czasach kontrreformacji - lamus. W 1915 roku w wyniku ostrzału artyleryjskiego budynek uległ ruinie. Rekonstrukcję wykonano w oparciu o projekt K. Filara, opracowany na podstawie zachowanych zdjęć sprzed I wojny światowej. Obecnie dwór jest siedzibą Biura Wystaw Artystycznych - Galeria Sztuki "Dwór Karwacjanów".
♦ Kościół Farny - przy ul. Wróblewskiego, pw. Narodzenia NMP, wzniesiony w latach 1875 - 1890 wg. projektu Franciszka Pavoniego i Maksymiliana Nitscha w stylu neorenesansowym. Zniszczony w 1915 r., odbudowany w latach 1920 - 1931. W trójnawowym wnętrzu na uwagę zasługuje ołtarz główny, wykonany przez Leonarda Marconiego, a w nim obraz "Madonny" Jana Styki. Na filarze z lewej strony obraz przedstawiający św. Teresę pędzla Józefa Mehoffera, dalej ołtarz ze statuą Chrystusa u słupa, pochodzący prawdopodobnie z XVI stulecia.
♦ Ratusz - umieszczony w płd.-wsch. części rynku budynek z wieżą powstały z połączenia kilku budynków z różnych okresów u schyłku ubiegłego stulecia. Zniszczony w 1915, odbudowany został w okresie międzywojennym. W budynku tym w 1853 r. mieściła się apteka prowadzona przez Ignacego Łukasiewicza - twórcę polskiego przemysłu naftowego.
♦ Rynek - ciekawie, tarasowo usytuowany z wybiegającymi z niego ulicami zachowującymi dawny układ urbanistyczny miasta, okolony zespołem kamieniczek z przełomu XIX i XX oraz współczesnymi budowlami.
♦ Muzeum Regionalne PTTK im. I. Łukasiewicza - usytuowane przy ul. Wąskiej. Dawny dom Mikołaja Grabca, wzniesiony ok. 1780 roku. Muzeum prezentuje działy: historyczny, naftowy, etnograficzny a także pamiątki i makietę "bitwy gorlickiej".
♦ Dawna Synagoga - usytuowana przy ul. Piekarskiej w części miasta, która do 1942 roku stanowiła dzielnicę żydowską. Tu znajdowało się też w czasie okupacji getto.
♦ Budynek Gimnazjum (LO) przy ul. Kromera. Gmach wzniesiono w 1913 roku. Zdobi go attyka z popiersiami królów Polski.
♦ Budynek Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" - obecnie kino "Wiarus" przy ul. Jagiełły. Stanowił siedzibę zasłużonej organizacji Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" założonego w Gorlicach w 1892 roku.
♦ "Szklarczykówka" - kamienica u zbiegu ul. Legionów i Krasińskiego, mieszcząca Dom Pamięci Wilhelma Macha. W czasie okupacji mieściła się tu siedziba gestapo.
♦ Pomnik Tysiąclecia - wzniesiony z okazji obchodów "Milenium" państwa polskiego, znajduje się u zbiegu ul. Legionów i Wróblewskiego. Monument ten zaprojektowany przez Koniecznego i Filara przedstawia postacie zasłużone dla miasta i regionu Marcina Kromera, Ignacego Łukasiewicza górnika - naftowca.
♦ Kapliczka Jezusa Frasobliwego - w tym miejscu przy samym początku ul. Węgierskiej zapłonęła najstarsza na świecie uliczna lampa naftowa.
♦ Park Miejski im. W. Biechońskiego - we wschodniej części miasta nad rz. Ropą - jeden z najstarszych parków miejskich w Polsce. Ten zespół leśny zajmuje pow. 20 ha z ciekawą fauną i florą. W parku urozmaicona rzeźba terenu poprzecinana ścieżkami zdrowia. Do parku prowadzi oryginalna kładka linowa na rz. Ropie.
♦ Cmentarze Wojskowe - istnieją trzy cmentarze wojskowe - dwa z pierwszej i jeden z drugiej wojny światowej (największy i najlepiej zachowany na Górze cmentarnej, na północ od miasta).
Gorlice dzisiaj
Dzisiejsze Gorlice mają dobrze rozwinięte zaplecze sportowo-rekreacyjne. Znajdują się tutaj: stadion sportowy (3 płyty piłkarskie), sztuczne lodowisko, kryty basen, hala sportowa, przepiękny - dwudziesto hektarowy park z dobrze wyposażonymi i urządzonymi ścieżkami rekreacyjnymi.
Gorlice to również miasto będące niepisaną stolicą Beskidu Niskiego, terenu, na którym oprócz nieskażonych i bogatych w źródła mineralne terenów utworzono m.in. Magurski Park Narodowy, sztuczny zalew w Klimkówce (3 km ke pow.) i otwarto wyciąg narciarski na Magurze Małastowskiej (1400 m. długości). Trzeba też pamiętać o licznie rozsianych drewnianych cerkiewkach prawosławnych i grekokatolickich, czy starych domach łemkowskich, do dziś zachowanych w nienaruszonym stanie jedynie w kilku wsiach.
Do tych i innych atrakcji prowadzą z miasta wyznaczone szlaki turystyczne:
► zielony - Wapienne, rez. Kornuty, Magura Wątkowska;
► niebieski - przez Magurę Małastowską do Banicy;
► żółty - przez Miejską Górę, do Ropy.
Ropa
Położona na poziomie 320-360 m n.p.m. w dolinie rzeki Ropy, między Chełmem od zachodu, a łysą Górą od północnego wschodu, założoną przez magnacki ród Gładyszów w XV wieku. W XVI wieku poszukiwano tutaj złota, w XIX w. znana była ze źródeł mineralnych. Z zabytków należy tutaj wymienić: dwór murowany, zbudowany w XVI - XVII wieku, rozbudowany w 1803 r., z parkiem w stylu angielskim z pięknymi, starymi drzewami. Zachowały się też dawne oficyny dworskie, murowane, z początku XIX w. Kolejnym, chyba najcenniejszym we wsi zabytkowym obiektem jest rzymsko-katolicki kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła.
Szymbark
Wieś położona wzdłuż drogi na wyniosłym brzegu Ropy, na wysokości 310-330 m. Założona prawdopodobnie w XIV wieku. Śladem świetności rodu Gładyszów jest obronny dwór renesansowy, zbudowany pod koniec XVI wieku. Skansen został włączony w skład utworzonego w Szymabarku skansenu. Zwiedzić też można zabytkowy dworek szlachecki z Gorlic z XVIII wieku, a także kilka obiektów budownictwa wiejskiego z terenu Pogórza Gorlickiego.
Ropica Dolna
Wieś znana do okresu powojennego jako Ropica Polska, założona prawdopodobnie w XIII wieku na prawie niemieckim. W 1874 r. powstała tu jedna z pierwszych kopalni ropy naftowej.
Zagórzany
Wieś położona nad dolnym biegiem Moszczanki, lokowana była prawdopodobnie w XIII w. Na prawie niemieckim, dawna własność klasztoru oo. benedyktynów w Tyńcu. W XVIII w. Ciekawym obiektem sakralnym w Zagórzanach jest kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca zbudowany w r. 1816 z kamienia i cegły.
Klimkówka
Wieś położona na lewym brzegu Ropy, otoczona od wschodu Czerteżykami (628 m), a od zachodu Suchą Homolą (708 m), lokowana była przez Gładyszów w XV (pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1435 roku) na prawie wołoskim.
Zalew Klimkówka
To jedno z najmłodszych jezior sztucznych w Polsce. Zbiornik stworzony został w wyniku wzniesienia zapory wodnej na Ropie w dolnej części dawnej wsi. Hydrobudowę tę realizowano bardzo długo, bo od lat siedemdziesiątych. Ukończono w 1994 roku rozpoczynając zalewanie terenu. Zapora przegrodziła dolinę rzeki w najwęższym miejscu. Rozpiętość jej wynosi 210 m; a wysokość 34 m. Przy zaporze - mała elektrownia-szczytówka o mocy 4,5 MW. Wody zalewu rozlewają się na długość 6 km, z cofką podchodzącą pod Uście Gorlickie. Wzdłuż linii brzegowej liczne zatoczki.
Na zachód od zalewu wznosi się pasmo Suchej Homoli z wyróżniającymi się kulminacjami (708 m i 712 m). Na wschodzie piętrzą się Czerteżyki (623 m), a na południe od nich Kopa (669 m).
Zalew powstał na miejscu wsi Klimkówka założonej na prawie wołoskim przed 1435 rokiem.
We wsi znajdowała się murowana cerkiew z 1914 roku, nietypowa na tym terenie, nawiązująca do budownictwa sakralnego Rusi, z licznymi cebulastymi kopułami. Zburzoną w 1983 roku, w związku z budową zapory, próbowano odbudować na dawnym przysiółku Flasza. Dziś nowa osada Klimkówki, gdzie przeniosła się część mieszkańców, znajduje się przy drodze do Ropy, na przełęczy między Kiczera Żdżarem a Suchą Homolą. Wspomniana wyżej cerkiew służy jako kościół rzymsko-katolicki. Z dawnych pięciu kopuł wzniesiono tylko dwie.
Wysowa
Wieś uzdrowiskowa położona jest w górnym dorzeczu Ropy, pośród wzniesień Beskidu Niskiego, zwanych Górami Hańczowskimi, na wysokości 505-530 m n.p.m. Lokowana była przez Gładyszów w II poł. XIV w. Nazwa wsi wzmiankowana jest po raz pierwszy w dokumentach z 1437 r. Jako uzdrowisko, znane z doskonałych wód mineralnych, zaczęło się rozwijać od 1812 r. kiedy to powstał pierwszy budynek zdrojowy, a zaraz potem zakład zdrojowy. Z godnych uwagi obiektów zabytkowych znajduje się tu ciekawy architektonicznie kościół drewniany oraz cerkiew z 1779 r., obecnie prawosławna.
Miejscowość jest wiodącym uzdrowiskiem na terenie Beskidu Niskiego.
Popularność zawdzięcza istnieniu wód mineralnych o zróżnicowanych właściwościach. Tutejsze wody stosowane są przy chorobach dróg oddechowych (alergii), przewodu pokarmowego (szczególnie dróg żółciowych i trzustki, dwunastnicy i jelit), nerek (zwłaszcza kamicy) stanach wyczerpania nerwowego oraz anemii. Produkuje się tu znakomitą wodę mineralną "Wysowianka". Na terenie uzdrowiska działają trzy sanatoria i 1 szpital uzdrowiskowy. Prowadzone są takie zabiegi jak: kąpiele mineralne kwasowęglanowe, kąpiele czterokomorowe, masaże podwodne, kąpiele wibracyjne, inhalacje, ultradźwięki, okłady borowinowe, diadynamika, akwavibron, lampy solux i kwarc, masaż klasyczny. Gimnastyka lecznicza i hipoterapia (jeden z ośrodków prowadzi filię stadniny koni w Gładyszowie).
Grybów
Miasto w Dolinie Białej otoczone wzniesieniami Gór Grybowskich pomiędzy Nowym Sączem a Gorlicami. Grybów powstał w 1340 r., na szlaku handlowym na Węgry. Zabytki miasta to: filia Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie - drewniana plebania z 1699 r., domy w rynku, kościół neogotycki ze znajdującymi się wewnątrz obrazami.
