Kategoria: Komunikaty Biura Prezydenta

Zabytki Klasztoru Karmelitów „Na Piasku”

Prezydent Miasta Nowego Sącza Ryszard Nowak zaprasza na otwarcie wystawy pt.
Zabytki Klasztoru Karmelitów „Na Piasku”, w dniu 5 grudnia , godz. 17.00. do Synagogi.

Wystawa trwać będzie od 5 grudnia do 17 lutego 2008 ( środa – czwartek 10.00-15.00, piątek od 10.00-17.30, sobota - niedziela 9.00-15.00 )

Kolebką zakonu była Góra Karmel w Palestynie wznosząca się nad Morzem Śródziemnym w pobliżu portu Hajfa, uważana za górę świętą związaną z osobą wielkiego proroka Starego Testamentu Eliasza. Karmel oznacza "ogród" i już od niepamiętnych czasów był miejscem kultu. Karmel zawdzięcza swą sławę głównie prorokowi Eliaszowi. We wschodniej części wzgórz miała mieć miejsce ofiara kapłanów Baala i Eliasza.


Dlatego Prorok Eliasz ma zaszczytny tytuł Ojca i Patrona Zakonu Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. W Eliaszu Karmel widzi człowieka prorockiej odwagi i płomiennej gorliwości w sprawach Boga żywego i prawdziwego.
Przełom XII i XIII wieku był okresem wielkich przemian społecznych i duchowych, którym przyświecał nowy ideał bardziej autentycznego i radykalnego naśladowania Jezusa. Był to także okres krucjat podejmowanych dla odzyskania miejsc świętych, które pozostawały we władaniu muzułmanów od początku VII wieku. Po zdobyciu Jerozolimy wielu przybyszów z Europy zaczęło napływać do Palestyny, a słysząc o świętości Góry Karmel, niektórzy z nich - rycerze, pielgrzymi, pokutnicy - dołączali się do mieszkających tam pustelników dając początki organizacji Zakonu. Ważną rolę w tych początkach odegrali św. Bertold z Kalabrii i Aymerik de Melefaida. Działalność Aymerika i Bertolda miała swój konkretny cel - z samotnie żyjących pustelników stworzyć wspólnotę. Ponieważ Aymeriko jako legat Stolicy Apostolskiej był Patriarchą w Antiochii, ustanowił św. Bertolda pierwszym przeorem wspólnoty pustelników. Między rokiem 1206 a 1214, św. Albert opracował dla pustelników z Karmelu regułę postępowania zgodną ze sposobem życia, który dotychczas prowadzili. Ta krótka reguła postępowania stała się zaczątkiem Reguły Karmelitańskiej; została zatwierdzona przez papieża Honoriusza III w 1226 roku. Zakon w Palestynie posiadał wiele klasztorów. Jednak po upadku Królestwa Jerozolimskiego prześladowani przez Saracenów zakonnicy, zostają zmuszeni do opuszczenia kolebki swego założenia. Przenoszą się do Europy. W 1245 r. odbyła się pierwsza Kapituła w Aylesford. Generałem zakonu został wybrany Szymon Stock (późniejszy święty). Za jego staraniem na soborze w Lyonie w 1245 r. Karmelici zostali zaliczeni do zakonów żebrzących, a papież Innocenty IV w 1247 r. złagodził Regułę dostosowując ją do nowych warunków życia. Szymon Stock ma objawienie Matki Bożej, która ofiarowuje Szkaplerz św. jako znak szczególnej opieki i łaskawości. Szerzenie kultu Matki Bożej przez Szkaplerz św. zjednało zakonowi wielką popularność.


Do Polski pierwsi Karmelici zostali sprowadzeni do Krakowa w 1397 r. przez królową Jadwigę i króla Władysława Jagiełłę. Karmelici przybyli tutaj z klasztoru przy kościele Matki Boskiej Śnieżnej w Pradze „Na Piasku" (Na Pijsku) i objęli budujący się kościół z klasztorem na przedmieściu Krakowa przed Bramą Szewską, w miejscu zwanym także „Na Piasku". Duchowieństwo skupione wokół królowej promowało nowe nurty religijności maryjnej. Sam papież Bonifacy IX, przychylny Jadwidze i Jagielle, zabiegał o rozwój kultu Maryi Panny, a zakon OO. Karmelitów obdarowywał przywilejami. Fundacja kościoła na Piasku stała się faktem w 1395 r. Dwa lata później sprowadzono tutaj pierwszych mnichów karmelitańskich. Jadwiga nie zdążyła uposażyć założonego przez siebie klasztoru, gdyż zmarła w 1399 r. Dzieła dokończył jej małżonek Władysław Jagiełło, który wydał kilka dokumentów w sprawie uposażeń. Królewskie nadanie było respektowane przez następnych panujących. Fundatorom nowej świątyni zależało przede wszystkim na stworzeniu ośrodka religijnego na gęsto zamieszkałym przedmieściu, w pewnym sensie odizolowanym murami for¬tyfikacji od krakowskich kościołów. Była to osada, w której kwitł przemysł skórzany, stąd nazwa Garbary. Rada miasta Krakowa, której przedmieście to podlegało, zorganizowała tu samorząd z sądownictwem sprawowanym przez wójta i ławę, stąd także nazwa jurydyka Garbary. W 1401 r. papież Bonifacy IX zatwierdził królewską fundację na prośbę przeora braci Najświętszej Dziewicy z Góry Karmel.
Kościół Karmelitów Na Piasku w Krakowie zwany jest świątynią Trzech Maryi.
Na początku XVI w. rodzi się kult obrazu Matki Boskiej namalowanego na murze nad wejściem do południowej kruchty kościoła. Nieznany zakonnik, na tynku ceglanego muru namalował kompozycję przedstawia¬jącą Madonnę z Dzieciątkiem adorowaną przez dwóch aniołów grających na instru¬mentach muzycznych. Obraz stał się centrum dziejów klasztoru „Na Piasku". Roz¬wijający się coraz bardziej kult wizerunku spowodował, że karmelici zbudowali przy nim kaplicę ukończoną w 1580 r. i bogato wyposażoną przez wiernych.


Kult Najświętszej Maryi Panny zwanej na Piasku, zrodził się już na początku XVI w. Nasilenie kultu miało miejsce po pożarze w 1587 r., podczas którego obraz ocalał z pożogi. Historia powtórzyła się w 1655 r., w czasie potopu szwedzkiego.


W związku z przygotowaniami do koronacji cudownego obrazu, Jan Matejko wykonał projekt nowych koron, który został zrealizowany w 1883 r. Po długoletnich staraniach w Watykanie, 8 września 1883 r., w święto Narodzenia Najświętszej Marii Panny odbyła się uroczysta koronacja obrazu Matki Boskiej Na Piasku. Termin koronacji wyznaczony był w rocznicę dwustulecia odsieczy wiedeńskiej. Uroczystościom nadano więc pełniejszy wymiar, łącząc obrzędy religijne z narodowym i społecznym wydźwiękiem. Koronacji obrazu dokonał biskup krakowski Albin Dunajewski, - patriota, więzień, wreszcie duchowny.
Druga Maryja to Matka Boża Szkaplerzna.
Z powodu prześladowań Karmelici musieli opuścić Górę Karmel. W Europie napotkali jednak liczne trudności, mogące doprowadzić nawet do kasacji Zakonu. W tej trudnej sytuacji ówczesny generał Zakonu i wielki czciciel Maryi, Szymon Stock, błagał Najświętszą Dziewicę o pomoc. W nocy z 15 na 16 lipca zanosząc przed Jej tron ułożoną przez siebie modlitwę. Miał widzenie Najświętszej Maryi Panny, która podała mu Szkaplerz i powiedziała: "Przyjmij najmilszy synu Szkaplerz twego Zakonu jako znak mego braterstwa, przywilej dla ciebie i wszystkich Karmelitów. Kto w nim umrze, nie zazna ognia piekielnego. Oto znak zbawienia, ratunek w niebezpieczeństwach, przymierze pokoju i wiecznego zobowiązania". Interwencja Maryi okazała się skuteczna; nie tylko nie rozwiązano Zakonu, ale jeszcze przed swoją śmiercią Szymon Stock mógł bez przeszkód, zaopatrzony w listy polecające papieża, zakładać nowe klasztory. W XIV w. Najświętsza Maryja Panna ukazała się papieżowi Janowi XXII i poleciła szczególną opiekę nad "Jej Zakonem karmelitańskim". Obiecała obfite łaski i zbawienie należącym do Zakonu, którzy wiernie wypełniają swe śluby, a także należącym do Bractwa Szkaplerznego, którzy będą naśladować jej cnoty i modlić się za Kościół. W końcu obiecała wszystkim nadzwyczajną łaskę, znaną pod nazwą "przywileju sobotniego": "Ja, ich Matka, w pierwszą sobotę po ich śmierci, wyzwolę ich z czyśćca i zawiodę na górę życia wiecznego". Stolica Apostolska zaliczyła Szkaplerz do sakramentaliów. Potwierdziła przywileje Szkaplerza, opierając ich skuteczność na modlitwach całego Kościoła. Szkaplerz, obok Różańca, stał się jednym z podstawowych nabożeństw maryjnych.
Klasztor OO. Karmelitów Na Piasku w Krakowie od samego początku swej działalności duszpasterskiej rozwijał kult Matki Bożej Szkaplerznej. Powstawały Bractwa a później Arcybractwa Matki Bożej Szkaplerznej. Efektem wielkiego kultu czcicieli Szkaplerza było dobudowanie do kościoła osobnej kaplicy, której budowę zakończono w 1645 r. We wnętrzu przyciąga uwagę neobarokowy ołtarz ( 1859 - 1860) z obrazem Matki Bożej Szkaplerznej, patronki kaplicy. Popularność kultu szkaplerza świętego w dawnych wiekach sprawiła, iż kaplicę hojnie uposażano.
Nie sposób zrozumieć istoty zabytku - miejsca, bez ludzi, którzy decydowali o jego wyglądzie i czuli się zbratani wspólną ideą. Kaplica ta bowiem została wzniesiona jako siedziba duchowa krakowskiego Bractwa Szkaplerza Świętego. Pomyślane dla wszystkich, także świeckich, chcących stać i działać bliżej Kościoła. Początek bractwa krakowskiego sięga XVI w., chociaż konkretne dane bywają rozbieżne (1393, 1509, 1555, 1569). Poważnie traktować trzeba dokument z XVII w., podający, że Bractwo Szkaplerza w Krakowie zostało odnowione w myśl konstytucji papieża Klemensa VIII z 1604 r. Jego istnienie potwierdził przywilej z 1608 r. prowincjała O. Wawrzyńca Drużyny.
Bractwo miało charakter organizacji demokratycznej. Głównym wyznacznikiem przy rekrutacji do grona braci i na jego funkcje była: pobożność, uczciwość, pilność, kompetencje, zdolność do wyrzeczeń i szacunek dla idei Szkaplerza Świętego. Braćmi Szkaplerza byli ludzie różnych warstw, kobiety i mężczyźni, duchowni oraz świeccy, swoi i cudzoziemcy. W siedemnastowiecznym Krakowie, liczącym niewiele ponad 50 tysięcy mieszkańców, do bractwa należało trzykrotnie więcej (141 tys.) ludzi Kościoła.
Trzecia Maryja to kopia ikony Matki Boskiej Częstochowskiej umieszczona w bocznym ołtarzu kościoła. Obraz pochodzi z początku XVII w. z kościoła we Lwowie. W tej świątyni obraz otoczony kultem zasłynął cudami. Obraz jest dokładnym XVII wiecznym powtórzeniem jasnogórskiej Hodegetrii. Sukienka wykonana ze szlachetnego metalu symbolizując boskie światło jest jednocześnie wyrazem czci oddawanej przez wiernych Matce Najświętszej.
Wystawa, która eksponowana jest w Dawnej Synagodze, prezentuje bardzo ciekawe eksponaty pokazujące historię i dorobek kulturowy klasztoru karmelitów „Na Piasku” w Krakowie.

Karmelici z Krakowa udostępnili Muzeum Okręgowemu w Nowym Sączu unikalne średniowieczne dokumenty, rękopiśmienne księgi, bezcenne księgi muzyczne, oraz obrazy, rzeźby i paramenty. Dokumenty pergaminowe przechowywane w Archiwum pochodzą z lat 1398-1889. Niektóre adresowane są do całego zakonu karmelitów, inne do klasztorów polskich prowincji, w większości jednak do klasztoru krakowskiego. Dokumenty wydane dla klasztoru w Krakowie "Na Piasku" pochodzą w przeważającej części z kancelarii papieskiej i stanowią ilościowo prawie połowę zbioru dokumentów pergaminowych. Na szczególną uwagę zasługuje najstarszy z 1401 roku, papieża Bonifacego IX (1389-1404) potwierdzający fundację i budowę klasztoru karmelitów za murami miasta Krakowa (Perg. 5). W regestach archiwum watykańskiego dokument ten został zarejestrowany jako fundacyjny klasztoru. Drugim z kolei dokumentem papieskim jest przywilej Innocentego VIII (1484-1492) z r. 1492 (Perg. 8) zezwalający na niesienie Najświętszego Sakramentu w procesjach, w pewne, określone święta. Ten dokument jest początkiem całego szeregu przywilejów papieskich odnośnie odpustów dla karmelitańskich kościołów.
Natomiast dokumenty biskupów krakowskich np. Samuela Maciejowskiego z r. 1549 (Perg. 13) są transumptami przywilejów lub zatwierdzają donacje dla klasztoru "Na Piasku". Pośród nich trzeba wymienić dokument Mikołaja Oborskiego sufragana krakowskiego upamiętniający drugą konsekrację kościoła Nawiedzenia NMP, dokonaną w r. 1679, po jego odbudowie ze zniszczeń w czasie okupacji szwedzkiej Krakowa w latach 1655-1657. Wspomnienie tej uroczystości miało być obchodzone w dniu 31 sierpnia każdego roku (Perg. 41). Niewiele zachowało się dyplomów pergaminowych pochodzących od władz zakonnych. Tutaj można wymienić dokument prowincjała Charzewicza z r. 1669 w sprawie odpustu dla bractwa Szkaplerznego (Perg.36).
Serię niezmiernie ważną i stosunkowo liczną stanowią dokumenty królewskie. Wprowadzają nas w sferę odrębną, bardziej przyziemną, związaną z egzystencją ekonomiczną i prawną klasztoru "Na Piasku". Dokumenty króla Władysława Jagiełły dla klasztoru zapewniają sprowadzonym z Pragi braciom z Góry Karmel ekonomiczne podstawy. Tak, więc dokument królewski z r. 1401 określany jako "donacio loci", a niekiedy nazywany także fundacyjnym mówi o nadaniu klasztorowi ogrodów i placów na przedmieściu Krakowa. Należały one do kustodii katedralnej krakowskiej, w zamian, za co kustodia otrzymała ogrody na Czarnej Wsi. Tenże sam król dokumentem z r. 1413 obdarował klasztor czynszem 20 grzywien z żup solnych bocheńskich i wielickich. Na podstawie zaś przywileju z r. 1430 mieli zakonnicy dostawać co roku jedną grzywnę z królewskich stawów rybnych, tak zwanej stróży rybnej, Wymienione dokumenty poznajemy w późniejszych transumptach, w których następcy na tronie polskim wielokrotnie potwierdzają i przedłużają moc prawną przywilejów nadanych przez Jagiełłę klasztorowi. Serię królewskich przywilejów dla klasztoru "Na Piasku" kończy ostatni król polski Stanisław August dokumentem z r. 1764 potwierdzającym transumpt trzech swoich poprzedników: króla Michała, Jana III i Augusta II (Perg.67).

W omawianym zbiorze nie brak także dokumentów wydanych przez Radę miasta Krakowa. Poświadczały one hojne donacje mieszczan i przedmieszczan krakowskich wpisywane do ksiąg radzieckich. Tak na przykład urząd Rady miejskiej potwierdził zapis czynszu rocznego dla klasztoru karmelitów z ogrodu określonego jako "przy garncarzu", a położonego naprzeciw klasztoru (Perg. 10).

Akta klasztoru OO. Karmelitów w Krakowie "Na Piasku"
Drugim działem archiwum prezentowanym na wystawie są akta klasztoru "Na Piasku". Akta te przedstawiają całokształt działalności tego macierzystego i największego klasztoru karmelitów w Polsce. Dostarczają w pierwszym rzędzie wiele cennych materiałów źródłowych do zagadnień majątkowych i gospodarczych klasztoru, co łącznie z wyżej wspomnianymi dokumentami pergaminowymi może dać pełny obraz sytuacji ekonomicznej klasztoru w ciągu sześciuset lat istnienia. Mnóstwo wiadomości do tych zagadnień możemy zaczerpnąć z kopiarzy, zachowanych od r. 1538 (AKKr 650-683), do których wpisywano treść dokumentów i spraw załatwianych w urzędach i sądach miejskich bądź w różnych instytucjach państwowych i przez nie niekiedy uwierzytelnianych. Całokształt spraw i poczynań życia codziennego klasztoru znajdziemy w księgach rachunkowych dochodów i rozchodów zachowanych od r. 1625. Notowano w tych księgach wszelkie opłaty za wykonanie jakichkolwiek prac w kościele lub klasztorze. W ten sam dokładny sposób zapisywano dochody pochodzące z różnych źródeł, od ofiarodawców i donatorów. Wreszcie o majątku ruchomym klasztoru dowiedzieć się możemy z inwentarzy rejestrujących co jakiś czas kosztowności, paramenty kościelne, sprzęt i przedmioty liturgiczne jak i gospodarcze. Inwentarze datują się już z późniejszego okresu, to jest dopiero od r. 1712. Do wyjątków należą jedynie dwa inwentarze z wieku XVI znajdujące się w rękopisie, do którego w latach 1511-1603 wpisywano teksty dokumentów, przywilejów, akt donacyjnych lub ich wykazy (AKKr 645). Podstawową częścią omawianego archiwum są akta związane z działalnością religijną i kulturalną klasztoru "Na Piasku". Obok funkcji duszpasterskiej i sprawowania czynności liturgicznych, co ma swoje odbicie w księgach intencji i fundacji mszalnych z lat 1719-1946, (AKKR 738-772) znajdziemy tu sporą ilość materiałów aktowych do kultu Matki Boskiej Piaskowej. Pochodzą one dopiero od r. 1670, ale łącznie ze wspomnianym wyżej inwentarzem z wieku XVI tworzą pewną ciągłość tego kultu. Wydzielono także osobną grupę akt związanych z koronacją cudownego obrazu Matki Boskiej w r. 1883, pierwszą w diecezji krakowskiej, jakiej dokonał ówczesny ordynariusz kardynał Albin Dunajewski, połączoną z uroczystościami patriotycznymi dwusetnej rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej.
Bogatą dokumentację historyczną posiada Bractwo Matki Boskiej z Góry Karmel, czyli Bractwo Szkaplerza Świętego. Pierwszy, zachowany katalog Bractwa datuje się od r. 1600 i prawdopodobnie wtedy Bractwo to powstało. Na pełną dokumentację źródłową bractwa składają się księgi wpisowe względnie przyjęć do konfraterni. Otwiera je rękopis z lat 1600-1659 z malowaną, ozdobną kartą tytułową przedstawiającą Matkę Boską Szkaplerzną adorowaną przez karmelitów oraz członków bractwa ubranych w charakterystyczne suknie z kapturami, stosowane także w wielu innych bractwach. Obok umieszczony został herb Lewart biskupa płockiego Henryka Firleja z napisem informującym, że jest on protektorem bractwa. Podobnie trzy następne, późniejsze księgi (AKKr 785-787) posiadają barwne akwarele z królową Karmelu rozpościerającą płaszcz nad klęczącymi zakonnikami i członkami bractwa. Katalogi wpisowe dają nam pogląd na ilość i pochodzenie społeczne wstępujących w szeregi bractwa. Obok warstwy szlacheckiej i magnackiej figurują tu duchowni, zakonnicy i siostry zakonne, mieszczanie, ludność przedmieść, okolicznych wsi podkrakowskich. Wpisywały się do bractwa w wieku XVII całe konwenty sióstr norbertanek, klarysek, duchaczek i wizytek, znajdziemy w tych księgach nazwiska znakomitych osób z domu Sapiehów i Potockich. W innych rękopisach znajdują się ustawy brackie, protokoły z zebrań zarządu oraz elekcji starszych bractwa. W sumie zachowane rękopisy odzwierciedlają działalność i popularność bractwa wśród szerokich warstw społeczeństwa. Dokładny natomiast stan ruchomości klasztoru, wystroju kościoła i jego kosztowności, jak też wykazy zakonników, czynszów, kapitałów oraz rachunków gospodarczych zawarte są w kilkunastu inwentarzach z lat 1670-1797 oraz księgach przychodów i rozchodów z lat 1697-1801.
Pierwszymi księgami, które zapoczątkowały zbiory biblioteczne, są antyfonarze z lat 1395-1397 przywiezione przez zakonników z Pragi do Krakowa. Dzieło ukończyła ręka brata Leona "z polecenia wielebnego ojca prowincjała Henryka Grevenberg, w czwartym roku jego prowincjalatu". Antyfonarze karmelitańskie sporządzone są na pergaminie, w języku łacińskim, z kwadratowymi znakami muzycznymi, zwanymi "notae quadratae". Pierwotnie składały się z trzech woluminów. Obecnie w zbiorach karmelitów zachowały się dwie księgi, a jedna jest w zbiorach Biblioteki Ossolińskich we Wrocławiu. Oprawy kodeksu obleczone są skórą cielęcą z wyciskami z II połowy XVI w. (radełkami) w formie ramek z arabeskami. Mosiężne okucia z ażurowymi rozetkami wzmacniają XIV wieczne narożniki. Wewnątrz ksiąg znajduje się pięć barwnych miniatur. Pełne fantazji inicjały złożone są ze splotów filigranu, motywów zoomorficznych i roślinnych, wzbogaconych kółeczkami, malowanymi niteczkami, albo upiornymi smokami. Nieco inaczej prezentują się inicjały figuralne. Sięgając po jeden wybrany inicjał, ze sceną Bożego Narodzenia, zobaczymy osobliwą wizję :"..zgodnie z tradycją apokryficzną nowo narodzonego Zbawiciela adorują wół i osioł, niewiasta położna przygotowuje kołyskę, a św. Józef, gotujący kaszę nakłada ją do stojącej obok ogniska miseczki" (cyt. K. Płonka - Bałus). W drugim kodeksie 270 kart kryje cały szereg inicjałów. Przykładowo litera "V" pomieściła scenę pokłonu trzech króli"... z tych jeden klęczy w płaszczu jasno purpurowym i ręką ujmuje stopę Dzieciątka, patrząc ku niemu, drugą ręką podnosi złoty puchar, z którego Dziecię nabiera rączką zawartość" (cyt. L. Lepszy).
Z graduałów najcenniejszy pochodzi z 1644 r., autorstwa O. Stanisława ze Stolca. Posiada wiele bardzo ciekawych miniatur. Dla przykładu, przy literze "F" przedstawiono kardynała przyjmującego karmelitów. Pod literą "P" znalazł się hołd pasterzy na tle renesansowej architektury. Trójcę św. ukazano z trzema twarzami przy literze "S". W innym miejscu Chrystus ukazujący rany, wkomponowany jest w literę "V". Obok malutka postać klęczącego karmelity, prawdopodobnie autora. Solidna oprawa zawiera Madonnę z Dzieciątkiem i klamry z motywem muszli. Ten niepowtarzalny zabytek pod względem muzycznym opracował Tadeusz Maciejowski, zaś pod kątem historii sztuki wyczerpująco zanalizował i omówił Tadeusz Chrzanowski.
Z rekopiśmiennych ksiąg najcenniejsza jest Revelationes S. Birgittae, 1386r.
Jedna z trzech najstarszych rękopiśmiennych w/w kopii tekstu na świecie.

Chlubą zbiorów bibliotecznych jest kolekcja inkunabułów, czyli ksiąg drukowanych wydanych jeszcze w XV wieku. Zachowało się ich do naszych czasów aż 317. Spośród nich jest wiele unikatowych. Przykładowo inkunabuł "Postilla super epistolas S. Pauli", jest jedynym egzemplarzem zachowanym na świecie. Kilka innych dzieł stanowiło własność bł. Świętosława Milczącego, który ofiarował bibliotece karmelitów trzydzieści bardzo cennych ksiąg w latach 1480-1487. Jedna z tych ksiąg to Ludolphus de Saxonia, Vita Christi,
z 1483 r. W księgozbiorze znajduje się też księga sławnego Baltazara Behema, oznaczona jego gmerkami (kotwica w kartuszu).
Innym ciekawym inkunabułem jest Herbarius z 27 X 1491 r. Jest to zielnik z drzeworytami botanicznymi. Jedyny w Polsce egzemplarz.
I na zakończenie kolekcji inkunabułów mamy Constitutiones, z 1499 r.
Najstarsze drukowane konstytucje zakonne. Jedyny egzemplarz w Polsce.

Kolekcja starodruków biblioteki karmelitów „Na Piasku” w Krakowie liczy kilkanaście tysięcy ksiąg. Najciekawsze pokazujemy na wystawie, a są to:
- Daniel a Virgine Maria, Speculum Carmelitanum, z 1680 r.
Dzieło historiograficzne o Zakonie karmelitów zilustrowane miedziorytami A. Lommelina wg rysunków Abrahama van Diepenbeke przedstawiające życie proroka Eliasza.
- Imagines mortis, z 1547 r. Przedstawienia tańca śmierci na drzeworytach Hansa Holbeina młodszego. Unikatowy egzemplarz w Polsce.
- Maciej z Miechowa, Chronica Polonorum, z 1521 r.
Pierwsza drukowana polska kronika, której pierwsze wydanie z 1519 ze względu na zawartą w nich krytykę królów, magnatów i kleru zostało dekretem królewskim przed wprowadzeniem na rynek skonfiskowane i zakazane w dalszym druku. Po dokonanych przez autora poprawkach zostało wydane w 1521 roku. Księga zawiera pierwszy poczet władców polskich od Lecha i Czecha po Zygmunta Augusta.
- Mikołaj Grodziński, Diva Virgo Carmelitana Cracoviensis in Arenis seu Violeto, z 1669 r. Drukowana historia Cudownego Obrazu z opisem cudów. Miedziorytowany frontispis przedstawia króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego adorującego Matkę Bożą Piaskową

Obrazy

Karmelici krakowscy mają ciekawą kolekcję obrazów, z której to na wystawę wybraliśmy kilkadziesiąt. Zaczynamy od portretu proroka Eliasza, pierwszego przedstawiciela ducha karmelitańskiego. Następny jest obraz przedstawiający nadanie karmelitom przywileju Bulla Sabahtina przez papieża Jana XXII. Są portrety królowej Jadwigi i jej męża Jagiełły, fundatorów klasztoru „Na Piasku”. Następnie obrazy Maryjne przedstawiające: Matkę Boską Opiekunkę Karmelitów, Matkę Bożą Opiekunkę wszystkich stanów, Matkę Bożą Niepokalaną, oraz kopię obrazu Matka Boża na Piasku. Jest obraz pzedstawiający Św. Szymona Stock który odbiera szkaplerz z rąk Najświętszej Marii Panny.

Bardzo ciekawym obrazem jest Matka Boska Częstochowska pochodząca z początku XVII w. z kościoła we Lwowie. W tej świątyni obraz otoczony kultem zasłynął cudami. Obraz jest dokładnym XVII wiecznym powtórzeniem jasnogórskiej Hodegetrii. Sukienka wykonana ze szlachetnego metalu symbolizując boskie światło jest jednocześnie wyrazem czci oddawanej przez wiernych Matce Najświętszej.

Innym rodzajem malarstwa są feretrony z obrazem Matki Boskiej szkaplerznej i chorągwie noszone w procesjach, należące do Bractwa Szkaplerznego. Niepowtarzalne w wyrazie i rzadko spotykane w typie, są dwa obrazy wotywne z końca XVI w., namalowane na blasze miedzianej. Na jednym jest Chrystus w rozmowie z Samarytanką przy studni., a na drugim jest św. Maria Magdalena.

Obrazy portretowe znajdują się w różnych częściach klasztoru. Wiele z nich wybrano na wystawę. Jest rząd świętych, hierarchów, dostojników, uczonych ojców i braci, znanych lub zupełnie zapomnianych. Jest portret św. Szymona Stocka w typowej postawie odbierania szkaplerza z rąk Najświętszej Marii Panny. Jest portret papieża Dionizego, powołanego na stolicę Piotrową w 259 r. Tradycja zakonna uczyniła zeń Karmelitę. Pod względem malarskim ciekawie prezentuje się portretowy obraz kardynała Jana Antoniego Guadogni z czasów papieża Klemensa XII (1 poł. XVIII w.). Nieznany artysta w tym portrecie namalował obok popiersia dwa herby tych książąt Kościoła. Wśród ludzi Karmelu europejskiego mamy portrety osobistości z Karmelu polskiego. Zakonnikiem, który pragnął rozsławić imię Madonny Piaskowej na włoskiej ziemi był O. Eliasz Najman, przedstawiony w portrecie z głową zasłoniętą kapturem. W rękach eksponuje uwielbianą przez siebie N.M.P. Ciekawy jest portret O. Marcina Rubczyńskiego, który przedstawiony jest w scenerii skryptorium. W tle artysta odmalował grzbiety dzieł książkowych, a O. Marcinowi włożył w dłoń pióro. Doczekali się swoich portretów ojcowie: Andrzej Barszczewski, Jan Bakon, Charzewicz, i Anioł Stoinski.
Paramenty

Wielkim bogactwem odznaczają się naczynia liturgiczne tj. monstrancje, kielichy i relikwiarze. Wśród nich najstarsze wykonano w wieku XVII. Klasztor posiada liczne ornaty, dalmatyki i kapy. Pośród nich znajduje się kapa z aksamitu tureckiego, pochodząca z daru króla Jana III Sobieskiego jako wotum dziękczynne za zwycięstwo króla pod Wiedniem. Te ciekawe eksponaty pokazujemy na wystawie.

Oryginalną monstrancję otrzymał konwent krakowski w spadku po klasztorze lwowskim. Dobrze opracowana rzeźbiarsko, posiada przy tym element o głębszej treści symbolicznej, bowiem podstawę reservaculum adorowanego przez anioły - stanowi niewielka jakby puszka - imitująca Arkę Przymierza.
Następna monstrancja jest w stylu klasycystycznym. Posiada trójkąt wkomponowany w glorię, tworzy symboliczny element przypominający Oko Bożej Opatrzności. Złotnik osadził glorię z promieniami na dwóch liściach ustawionych na kształt litery "V", pomiędzy którymi pojawiła się gołębica Ducha św. Na samym szczycie widzimy Boga Ojca. To dzieło sztuki i liturgiczny parament zarazem, przywieziono po ostatniej wojnie z klasztoru lwowskiego.
Inna rokokowa monstrancja otrzymała środkową część (reservaculum) w kształcie serca, w środku (za szkiełkiem) wnikliwe oko dostrzeże baranka z chorągiewką, jako symbolem Zmartwychwstałego Chrystusa, mającego na sobie półksiężyc na hostię (melchizedek). Wokół promienisty krąg złocisty opleciony splotami winnej latorośli ze srebra. Na całości symetrycznie rozmieszczone aniołki trzymają różne przedmioty (tzw. Arma Christi) : kolumna, drabina, kielich, kogut, obcęgi, gwoździe, tabliczka z INRI. Ośmiolistna stopa monstrancji ozdobiona jest czterema główkami aniołków. Całość wyrobu złotniczego zdobiona jest różnokolorowymi kamykami (kameryzowana).

Jest też monstrancja rokokowa która posiada przy reservaculum w kształcie kartusza, dwa płaskie aniołki. Wokół promienistej glorii ciekawie prezentują się kłosy na ukrytych sprężynkach, w założeniu swoimi drganiami miały potęgować efekt religijnej ceremonii. Do tego wyrób ozdobiony jest dyskretną kameryzacją (białymi i czerwonymi kamieniami).
Prócz wymienionych monstrancji wiele jest w zbiorach klasztornego muzeum kielichów barokowych. Jeden ze starszych, pochodzący z połowy XVII w., charakteryzuje się ażurowym obrzeżem stopy, wszak wpływy gotyckie we wczesnobarokowych wyrobach złotniczych nie należały do rzadkości. Stopę zdobią plakietki z : Ukrzyżowaniem, św. Anną Samotrzeć i świętym Karmelitą. Z grupy kielichów późnobarokowych, trzeba by wspomnieć o posiadającym na nóżce nodus z trzema pełnoplastycznymi aniołkami. Koszyczek - zewnętrzna część zdobienia kielicha, posiada pary główek anielskich. Wyrób datowany jest na 1758 r. Najwytworniejszy z kielichów powstał w 1876 r. Na stopie artysta złotnik posadził figurki trzech aniołków, które trzymają : gwoździe, wieniec cierniowy i weraikon. Wyżej nóżka kielicha zamiast nodusa posiada trzy stojące aniołki ze złożonymi rękami. Koszyczek zaś czary kielicha zdobiony tradycyjnie - anielskimi główkami.


W zespole szat liturgicznych wyróżnia się późnobarokowa kapa purpurowa z kapturem, na którym przedstawiona została scena kamienowania św. Szczepana. Według tradycji do wykonania kapy wykorzystano królewski płaszcz Sobieskiego, zaś kaptur dodano po zaborach. Podobna w stylu jest dalmatyka z atłasu purpurowego. Na środku znajdują się łodygi formujące się w ósemki. Tkana jest złotą i srebrną nicią oraz kameryzowana czerwonymi i zielonymi oczkami. Powstała na zamówienie zgromadzenia, o czym świadczy herb OO. Karmelitów. Z ornatów - suto zdobiony haftem wypukłym – ornat wykonany w końcu XVII w otrzymał splecione z sobą formy roślinne z pogranicza abstrakcji. Równy wiekiem ornat jedwabny, podzielony jest kolumną zdobioną w złociste kwiaty, trochę zgeometryzowane. Jego purpurowe boki jedwabne otrzymały delikatne motywy szyszkowe. Spośród ornatów osiemnastowiecznych, ciekawie prezentuje się jedwabny, tkany haftem wypukłym, wyobrażającym św. Annę Samotrzeć. Dolna część z haftowaną posadzką, tworzy iluzję wnętrza. W wyższych partiach Bóg Ojciec w obłoku. Tłem dla całości są struktury geometryczno - roślinne. Drugi ornat z 1 połowy XVIII w., jest jedwabny, haftowany, ma pretekstę datowaną na 1710 r. Podstawowy walor tworzy haft srebrny wypukły w postaci kwiatów kielichowych. Kolumna brązowa, dodatkowo zdobiona cekinami, znajduje się wśród bocznych ornamentów przypominających gałęzie drzew. Na wystawie prezentowane są również ciekawe relikwiarze, insygnia brackie mosiężne, złocone z plakietką wyobrażającą Matkę Bożą Szkaplerzną. Są też - lichtarze z postacią anioła z kaplicy brackiej, oraz srebrna łódka z łyżeczką na kadzidło z XVII w. i barokowa puszka na komunikanty.

Autor wystawy i katalogu:
MAREK WCZEŚNY

Autor: -
Dodano: 2007-12-04 00:00:00